Het onrustige brein 

Wat is de impact van te veel beelden op het hooggevoelige brein?

Juist in deze tijd van corona, quarantaines en lock-downs is het belangrijk dat we oog blijven houden voor de gevaren van binge watching en beeldverslaving. We hebben als gemeenschap de plicht om met name onze jongeren voor deze verslaving te beschermen, net zo zeer als we de ouderen en zwakken tegen virussen beschermen.

Ken je dat? Je zit met iemand te praten en in de achtergrond staat een televisie aan. Onvermijdelijk worden je ogen naar het beeldscherm getrokken en volg je de flikkerende taal van razendsnelle beelden die van het scherm afschreeuwt.

Ons oeroude brein is eigenlijk niet gemaakt om beelden te verwerken in het tempo waarop ze nu ons netvlies bereiken. Onze wieg stond in de weidse, lege savannes van Afrika. Een groot deel van ons brein werd zo’n twee miljoen jaar terug gevormd. De primaire automatismen onder ons schedeldak zijn gebouwd om een gnoe of olifant te signaleren in een verder zinderend rustige prairie. Ons brein is niet gebouwd voor de uitvindingen van Homo Informaticus: Tiktok, YouTube en Netflix. 

Mentale gezondheidsproblemen vormen één van de grootste uitdagingen voor landelijke en internationale overheden. 1 op de 4 mensen wereldwijd kampt met psychische problemen. I op de 6 mensen heeft stoornissen als depressie, angstaandoeningen of is suïcidaal. Dan zijn alleen al in Europa ongeveer 84 miljoen mensen. Er is bovendien al jaren een sterke toename van concentratieaandoeningen. Vooral jonge mensen klagen over aandachtsstoornissen, een druk hoofd, onrust, AD(H)D. Wat opvalt: steeds meer jongeren diagnosticeren zichzelf en experimenteren zelfstandig met drugs en medicatie. Ze inspireren en adviseren elkaar op Tiktok, leren en benoemen snel welke psychische stoornis achter welk gevoel en gedrag schuil gaat. 

Wat we onvoldoende willen erkennen is dat het onrustige brein, een gevolg is van de absurd drukke beeldtaal waaraan we – niet in de laatste plaats aangevoerd door de dominantie van de commercie – lijden. Het onrustige brein is hard op weg om de ziekte van de toekomst te worden. Want ik zie ze in mijn praktijk al jaren. Hsp’s lopen tenslotte in de eerste gelederen voorop en lijden aan dit probleem significant meer dan niet-hsp’s.

Dit is laatst onderzocht door Bianca Acevedo en haar team van wetenschappers. Volgens deze nieuwe studie dat in juni 2021 werd gepubliceerd in het tijdschrift Neuropsychobiology blijken hoogsensitieve hersenen ook in rust namelijk significant drukker. Bianca Acevedo, werkzaam bij Psychologie & Hersenwetenschappen aan Universiteit van Santa Barbara, en auteur van The Highly Sensitive Brain, doet al jaren onderzoek naar het hoogsensitieve brein. Zij zegt over deze nieuwe studie: “Wat we nog niet eerder hadden gedaan, was onderzoeken hoe het HSP-brein in rust er uitziet. Wat doet een hooggevoelig brein op de korte of lange termijn nadat het daarvoor beelden heeft gezien die emotioneel beladen zijn? Wat doet het anders dan het gemiddelde brein en welk hersenregionen zijn er bij betrokken? Dit was het eerste onderzoek waarin we keken naar ssensitieve hersenen in rust. Enerzijds zagen we dat de diepe verwerking door gaat, ook al is de respondent niet meer met de beelden bezig. Anderzijds zagen we iets opvallends in de regionen die betrokken zijn bij angst en stress.”

Sensorische prikkelverwerking in rust

“Diepe verwerking” is één van de vijf hoofdkenmerken van hooggevoeligheid. Naast gevoeligheid voor overprikkeling, een verhoogde emotionele respons, een sterk vermogen tot empathie en een verhoogde gevoeligheid voor subtiliteiten, wordt de hoogsensitieve persoonlijkheid dus gekenmerkt door diepe verwerking. Samen zijn deze vijf eigenschappen door Elaine Aron ondergebracht in de ezelsbrug DOES. Tot nu toe konden onderzoeker al aantonen dat HSP’s emoties intenser beleven, dat ze meer dan gemiddeld empathisch zijn en dat ze gemakkelijker overweldigd worden door een optelsom van prikkels. Wetenschappers konden bovendien vaststellen dat er specifieke genen zijn die verantwoordelijk zijn voor het temperament hooggevoeligheid. Aan deze en andere bevindingen wordt nu ook toegevoegd dat een hsp-brein langer doorgaat met verwerken van zaken die een uur geleden, of dagen geleden of zelfs maanden terug plaats vonden”, aldus Acevedo. 

Herinneren en verteren

Wat wetenschappers vaststellen weten hsp’s al lang uit ervaring. We krijgen beelden maar moeilijk van ons netvlies. En hierdoor blijven we maar doormalen. We liggen wakker na een drukke dag, piekeren over van alles en maken tenslotte eigen doemscenario’s. “Je bent een tobberd”, zei mijn vader altijd tegen mijn moeder als ze hierover klaagde.

In de studie van Acevedo werd een verhoogde activiteit in het bijzonder in de verbindingen van twee hersenstructuren: de precuneus en de hippocampus gevonden. De verbinding tussen deze structuren heeft te maken met het consolideren en ophalen van herinneringen. Hsp’s blijken dus meer tijd te besteden aan het verwerken van herinneringen. Dit heet ook wel reflecteren op ervaringen uit het verleden. Dit heeft een voordeel: we leren meer door reflectie en bezinning. Maat het heeft ook een nadeel: we hebben er te weinig controle op en worden er aan overgeleverd.

Beeldverslaving

HSP-hersenen hebben maar weinig stimuli nodig om lekker lang te denken, associeren, filosoferen en leren. Mooi zou je denken: we willen niets anders in onze informatiemaatschappij. Toch is dat brein daar vaak helemaal niet gelukkig mee. Het voelt zich gestresst en aangejaagd, gaat beren zien en neigt tenslotte tot somberheid en zelfkritiek, zo blijkt ook uit dit onderzoek.

En het ergste is: als het brein nergens mee bezig is, wordt de urgentie om toch iets te denken alleen maar sterker. Als coach en trainer moedig ik hsp’s vaak aan om meer tijd in te plannen om gewoon te lummelen. In mijn boek HSP & Stress heb ik het over het vermogen om het leven te vertragen. Om te lanterfanteren, chillen in modern Nederlands. Maar niets is moeilijker vinden juist hoogsensitieve mensen. Hoe komt dit toch? Yoga, meditatie en ademhalingsoefeningen zijn goede adviezen, maar veelvuldig ontoereikend. We voelen eenvoudigweg te veel onrust om te rusten. En hier zit de zorg en de ziekte van onze moderne tijd. We hebben die beelden nodig, want als we ze niet zien, of ze nou van Instagram of Facebook, Netflix of SBS6 stammen, worden we rusteloos door onderprikkeling.

Tobben van de stress

Terwijl sommige hersengebieden in het onderzoek van Acevedo sterke activiteit vertoonden, was juist de amygdala, cruciaal voor het reguleren van angst en pijn, minder actief. Ook de samenwerking tussen insula en hippocampus, die betrokken zijn bij het omgaan met stress en het verwerken van angst, kwamen zwakker uit de metingen. Volgens Acevedo kunnen deze zwakkere schakels verklaren waarom HSP’s vaak worstelen met meer angst en overprikkeling dan niet-HSP’s. In de hersenen van gevoelige mensen  gaat de prikkelverwerking anders. En daar komen stress en angst bij kijken. HSP’s worden meer beïnvloed door emotionele situaties, wellicht vanuit betrokkenheid en empathie, maar met negatief resultaat: het onderzoek wijst erop dat hsp’s negatieve processen van angst, stress en zelfkritiek minder goed kunnen reguleren.  

Zoals onze welvarende magen steeds meer hoeveelheden voeding verwerken, zo zijn moderne hersenen de laatste vijftig jaar ook overvoed geraakt. Televisie, Netflix en sociale media bieden een verpletterende hoeveelheid beeldmateriaal op een duizelingwekkende snelheid waardoor steeds meer (jonge) mensen hersenen ontwikkelen die als een perpetuum mobile, een breinmachine zichzelf aandrijft en eeuwigdurend in beweging blijft. Iedere jongere generatie lijkt nog meer de dupe van de niet te stillen honger en de vanzelfsprekendheid  van het beeldenkabaal. Niet omdat ze dat graag willen, maar omdat ze het eenvoudigweg niet meer kunnen ontlopen. Want voor hun evolutionair gebouwde hersenen is iedere beweging nog steeds een potentiële gnoe of olifant.

Wat betekent dit concreet?

Prikkelvermindering is heel hard nodig, maar prikkelvermindering is niet zo eenvoudig als we denken. Gewoon je geest tot rust brengen met Mindfulness, meditatie, ademhalingsoefeningen of yoga…. Prachtig adviezen maar, helaas werkt het voor velen niet. Loskomen van een drukke geest is namelijke heel moeilijk. Net als bij iedere andere verslaving ga je allereerst door een onprettige periode van afkicken. Je wilt helemaal niet minder prikkels, je krijgt er stress en angst van. Je voelt je ontheemd, eenzaam en juist onrustiger dan tijdens het beeldschermstaren.

Meer weten, meer meepraten, meer doen?

De meeste mensen kiezen daarom toch maar weer voor het gemak van nog een binge-avond op de bank of een zapvlucht door alle sociale kanalen. Onnadenkend of zelfs onwetende van het feit dat het overmatige hersenactiviteit en nog erger, stemmingsschommelingen in de nacht veroorzaakt. Dat het angst- en stressverhogend werkt. Bij hoevelen eindigt deze spiraal in een ernstige mentale – of emotionele stoornis, zoals een (chronische) depressie?

Prikkelregulatie en onrust zouden beter begeleid moeten worden en we moeten meer focussen op de ernst van beeldverslaving. We zouden moeten weten of sensitieve jongeren een grotere kans op depressie hebben door het veelvuldig kijken naar sociale media, Netflix en Co. We weten, o.a. van Australisch onderzoek, dat sociale media en tv kijken de kans op depressie verhoogt. Niet alleen door het herhaaldelijk zien van geïdealiseerde foto’s maar wellicht ook door de overprikkeling waar Acevedo op wijst. De vraag dringt zich dan op: is het effect hetzelfde bij alle jongeren of hebben hsp’s meer kans op mentale problemen en depressie door beeldoverprikkeling?

Juist in deze tijd van corona, quarantaines en lock-downs zou het goed zijn als we oog blijven houden voor de gevaren van binch watching en beeldverslaving en voor de mentale gezondheid. We hebben als gemeenschap de plicht onze jongeren voor verslaving en depressie te beschermen, net zo zeer als we de ouderen en zwakken tegen virussen beschermen. We mogen erkennen dat we al lang zijn aanbeland in een collectieve beeldverslaving en een collectief breinprobleem, maar of deze voor iedereen even desastreus is, zou verder onderzocht mogen worden.

Meer weten over de boeken van Susan

Volg een HSP Training

Ontsnap je brein, luister naar een meditatie

Bronnen:

Acevedo e.a. https://www.karger.com/Article/Abstract/513527

Trimbos: ,https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/bericht/initiatief-van-21-europese-landen-pleit-ervoor-om-mentale-gezondheidszorg-te-verbeteren

Rijksoverheid: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geestelijke-gezondheidszorg-en-psychosociale-steun-in-noodhulp/financiering-en-draagvlak-voor-geestelijke-gezondheidszorg-en-psychosociale-steun-in-crisissituaties/mhpss-wereldwijd-in-feiten-en-getallen)